پاسارگاد مجموعه ای ارزشمند از سازه های باستانی به یادگار مانده از دوره هخامنشی است که عظمت و قدمت تمدن ایرانی را به رخ جهان می کشد .
پاسارگاد شیراز به دشتی اطلاق می‌شود که کوروش بزرگ به عنوان مرکز فرماندهی خود برگزید و در آن اقدام به ساخت بنا ها و کاخ هایی نمود که تا به امروز مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی تور شیراز است . این مجموعه شامل ساختمان هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ ، مسجد پاسارگاد ، باغ پادشاهی پاسارگاد ،کاخ دروازه پاسارگاد،پل پاسارگاد ، کاخ بار عام پاسارگاد ، کاخ اختصاصی پاسارگاد ، دو کوشک پاسارگاد، آب نماهای باغ شاهی پاسارگاد،آرامگاه کمبوجیه پاسارگاد،ساختارهای دفاعی تل تخت ، کاروانسرای مظفری پاسارگاد، محوطه مقدس و تنگه بلاغی می باشد .
کاخ بارعام یا کاخ پذیرایی کوروش شامل یک تالار گسترده مرکزی با هشت ستون است که تنها یک ستون آن پا برجا ست . چهار ایوان در چهار سمت کاخ با ستون هایی کوچکتر و دو اتاق ، دیگر قسمت های اصلی بنا را تشکیل میدهد . ارتفاع تالار کاخ به گونه ای بوده که چند متر از سقف ایوان های اطراف بالاتر بوده است . کاخ اختصاصی که در شمال شرق آرامگاه کوروش واقع شده است ، از یک تالار مرکزی و دو ایوان شرقی و غربی تشکیل شده است. در گوشه های شمالی و جنوبی ایوان غربی کاخ دو اتاق وجود داشته که آثار کمی از آن ها باقی مانده است . با توجه به ساختار معماری بنا ، این کاخ اقامتگاه و منزل مسکونی کوروش بزرگ بوده است . این کاخ دارای دو درگاه اصلی است که در ایوان های شرقی و غربی باز می شده و همچنین دو درگاه فرعی که در قسمت جنوب و شمال تالار تعبیه شده اند .
باغ شاهی پاسارگاد از قدیمیترین باغ های ایرانی است که با نام پردیس کوروش شهرت دارد و به عنوان الگوی اولیه باغسازی ایرانی به شمار میرود . این باغ با سیستم گردش آب در جوی های سنگی که به آب نما معروف است آبیاری میشده است . همچنین در دو سوی باغ دو کوشک طراحی و اجرا شده که از آن ها جهت استراحت استفاده میشده است .
همچنین برج سنگی بنایی چهار گوش بود که اینک تنها یک دیواره از آن باقی مانده است بر سکویی سه پله ای قرار گرفته است . ورودی بنا به سوی شمال غربی تعبیه شده و نزدیک به ۵۰/۷ متر از سطح زمین ارتفاع دارد که با یک پلکان ۲۹ پلهای به اتاق بالای برج دسترسی داشتهاست .
گرچه اینک تنها قسمت هایی از این مجموعه باستانی باقی مانده اما به پشتوانه قدمت آن گردشگران تور شیراز بازدید از آن را از دست نمی دهند .
در ساخت عمده بناهای پاسارگاد شیراز مصالحی مانند سنگ ، آجر ، خشت خام و چوب به کار رفته است . البته از چوب بیشتر برای پوشاندن سقف استفاده شده است . رنگ آجرهای به کار رفته در این مجموعه قرمز بوده و سنگ آهکی سفید رنگ ، سنگ کبود سخت و سیاه مرمرین شکننده از دیگر مصالح تشکیل دهنده آن هستند .
شایان ذکر است محوطه اصلی شامل منطقه حفاری شده می باشد ، اما پایتخت باستانی منطقه ای بسیار پهناور تر بوده که هنوز حفاری نشده است . در محوطه حفاظتی اطراف ، محدوده مقدس در حدود ۵۵۰–۵۳۰ پیش از میلاد و محوطه های تل نوخودی ، تل خاری ، تل سه آسیاب ، دوتلان ، که برخی از آن ها متعلق به ما قبل تاریخ هستند ، همین‌طور مدرسه یا کاروانسرا مربوط به سده ۱۴ میلادی ، وجود دارند . همچنین پنج روستا در محوطه حفاظتی وجود دارند که کشاورزان در آن سکونت می کنند .
پاسارگاد شیراز ، پنجمین مجموعه ثبت شده ایران در فهرست آثار میراث جهانی است که در نشست یونسکو در تیرماه سال ۱۳۸۳ در چین به دلیل دارا بودن شاخص های بسیار با صد در صد آرا در این فهرست به ثبت رسید . به همین سبب همه ساله تعداد بیشماری از گردشگران خارجی تور شیراز از آن بازدید می نمایند .
به دنبال پژوهش هایی که با هدف حفاظت و مرمت بناهای تاریخی انجام می‌شود، موضوع مسقف شدن پاسارگاد شیراز مطرح و تصویب شد و قرار است بیش از ۶ هزار مترمربع از کاخ های اختصاصی ، بارعام و کاخ دروازه این مجموعه جهانی ، مسقف شود.
