بازتاب تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین را همچون آینه ای در تخت جمشید که یکی از شاهکارهای معماری زمان خود در سطحی جهانی است، می توان نظاره گر بود.
تخت جمشید در دامنه‌های کوه رحمت که به نام های میترا و مهر هم مشهور بوده به دستور داریوش در مساحتی در حدود 125000 مترمربع بنا شده است و در سال 1979 در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاست. تخت جمشید که با نام پرسپولیس و پارسه هم شناخته می‌شود در واقع اوج ظرافت و خلاقیت هنرمندان ایرانی است که فرهنگهای مختلف مصری‌ها،بابلیان،یونانی‌ها،مادها و ارمنی‌ها را که تحت فرمان هخامنشیان بوده اند به تصویر می کشد.
جالب است بدانید طول تخت جمشید برابر با طول آکروپولیس در آتن است،اما عرض آن چهار تا پنج برابر آکروپولیس می باشد. اینک اما گردشگران تور شیراز مجموعه کاخهای باشکوه هخامنشی را به صورت کامل به همراه تزئینات زیبای آن تنها به وسیله دوربین های بازسازی سه بعدی می توانند ببینند.در حفاری‌های باستان‌شناسی سال ۱۳۱۹ خورشیدی در تالار صدستون مشخص شد که تخت جمشید به آتش کشیده شده که مورخان آن را به اسکندر مقدونی نسبت داده اند.اما دقیقا مشخص نیست اسکندر دستور این تخریب را برای گرفتن انتقام آتن که توسط خشایارشاه ویران شده بود صادر کرده و یا حریقی غیر ارادی و از روی مستی بوده است.اما ویرانی کامل تخت جمشید به زمان هجوم تازیان باز می گردد.
در بخش شمال غربی مجموعه دو پلکان روبروی یکدیگر همچون دستانی که آرنج خود را خم کرده اند،قرار داشتهاست که از هر طرف شامل ۱۱۱ پله پهن و کوتاه بوده است.این بنا یک ورودی اصلی و دو خروجی داشتهاست که امروزه بقایای دروازه های آن برجاست.بر دروازه غربی و شرقی طرح مردان بالدار و دو گاو سنگی با سر انسانی حجاری شده است.این دروازه‌ها در قسمت فوقانی با شش کتیبه میخی به زبان هایی چون بابلی و عیلامی مزین شده اند.دو دروازه خروجی یکی رو به جنوب و دیگری رو به شرق قرار داشته که دروازه جنوبی رو به کاخ آپادانا است.کاخ آپادانا از قدیمی‌ترین کاخهای تخت جمشید است و در شمال و شرق دارای دو مجموعه پلکان می باشد.پلکان رو به شمال دارای نقش‌هایی از فرماندهان عالی‌رتبه نظامی ماد و پارسی است در حالی که گل‌های نیلوفر آبی را در دست دارند و در جلوی آن ها افراد گارد جاویدان در حال ادای احترام دیده می‌شوند.در ردیف فوقانی همین دیواره،نقش افرادی در حال تقدیم هدایا به چشم می خورد.پلکان شرقی این کاخ هم از دو بخش یکی رو به شمال و یکی رو به جنوب تشکیل شده‌اند.کاخ آپادانا از ۷۲ ستون تشکیل شده‌است که در حال حاضر ۱۴ ستون آن پابرجاست ته ستونهای ایوان کاخ گرد ولی ته ستونهای داخل کاخ مربع شکل می باشد این کاخ توسط پلکانی در قسمت جنوب غربی آن به کاخ تچرا ارتباط می‌یافت.تچرا که به معنای خانه زمستانی می‌باشد کاخ اختصاصی داریوش بوده است.در این کاخ از پارسی باستان گرفته تا خطوط پهلوی کتیبه وجود دارد.اما کاخ هدیش که کاخ خصوصی خشایار شاه بوده‌است در مرتفع‌ترین و جنوبیترین قسمت تخت جمشید قرار داشت بطوری که بخشی از کف آن از خود کوه است.این کاخ از طریق دو مجموعه پلکان به کاخ ملکه ارتباط داشت که به نسبت سایر بناها در ارتفاع پایین‌تری قرار گرفته‌بود.بخشی از این کاخ در سال ۱۹۳۱ توسط شرق‌شناس مشهور، پرفسور هرتزفلد، خاکبرداری و از نو تجدیدبنا شد که امروزه به عنوان موزه و اداره مرکزی تأسیسات تخت جمشید از آن استفاده می شود.
ساختمان خزانه شاهنشاهی شامل چندین تالار،اتاق و حیاط بود و با دیوار عظیمی از بقیه مجموعه جدا می‌گشت.کاخ صدستون در حدود۴۶۰۰۰مترمربع وسعت داشته و سقف آن بر روی صد ستون به ارتفاع ۱۴ متر بنا شده بود.کاخ شورا یا تالار مرکزی که محل مشاوره شاه با بزرگان بوده است دارای دو سرستون انسان بوده که سمبل تفکر است.با توجه به نقوش حجاری شده شاه از یکی از دروازه‌ها وارد و از دو دروازه دیگر خارج می‌شده است.
تخت جمشید یک ساعت تا مرکز شیراز فاصله دارد و گردشگران تور شیراز برای بازدید از آن می بایست با ماشین شخصی ۵۷ کیلومتر خارج شهر بپیمایند. البته در ترمینال شیراز مینی‌بوسها و تاکسیهای بین شهری هم برای انتقال گردشگران تور شیراز به این منطقه گردشگری در نظر گرفته شده است.
